poniedziałek, 25 sierpnia 2014

Pożegnania w Afryce



Pod osłoną nieba
Paul Bowles

Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Data wydania: 2010-08-17

Historia opowiedziana przez Bowlesa wydaje się być stosunkowo prosta w swej fabularnej warstwie. Oto trójka amerykanów udaje się w podróż do Afryki, z której nie wszystkim z nich uda się powrócić. Będzie to bardziej podróż w głąb siebie, gdzie mijane miejsca są jedynie tłem, męczącą, lepką i groźną dekoracją. Sam koncept jest bardzo w duchu beat generation, przywołuje sławetną ucieczkę na pustynię lidera The Doors w poszukiwaniu huxlejowskich drzwi percepcji. Bohaterowie Bowlesa, zwłaszcza małżeńska para Kit i Port, sprawiają wrażenie jakby szukali odpowiedzi na pytania, których boją się nie tylko wyartykułować, ale nawet sformułować. Ich chaotyczne poczynania, decyzje podejmowane pod natchnieniem chwili, rozpaczliwa szamotanina z sobą i otoczeniem zdradzają brak jakiegokolwiek azymutu czy planu, a głównym bodźcem zdaje się być lęk. Paraliżujący lęk przed samym sobą, przed bliskością, przed śmiercią wreszcie , której figurę odnajdujemy w tytułowym niebie. „Sięgnij dalej, przebij delikatne płótno osłony nieba, udaj się na spoczynek”. W rozmowach czy introspekcjach bohaterów wielokrotnie przewija się motyw kosmicznej pustki czy upiornych trzewi wielkiej grozy czającej się za kopułą nieboskłonu, czekającej tylko, by nas wchłonąć, pieczętując tym samym bezsens ziemskiej szamotaniny. „Pod osłoną nieba” nie jest więc lekturą należącą do najprzyjemniejszych w odbiorze, w rodzaju tych, po które zwykliśmy sięgać przed wycieczką w ciepłe kraje, w poszukiwaniu inspiracji. Jest jednak książką świetnie napisaną, wymagającą i momentami okrutną, ale z pewnością potrafiącą zadowolić doświadczonego czytelnika. Doświadczonego życiowo ma się rozumieć. Młody, naiwny czytelnik pewnie odłoży ją ze wstrętem być może już po kliku dziesięciu stronach, może dobrnie do końca i zaduma się nad niezrozumiałymi dlań decyzjami i pozornie pokrętnymi relacjami. Być może jednak po latach sięgnie po tę powieść ponownie i wejdzie z nią w bliższy dialog, konfrontując swoje doświadczenia z przeżyciami bohaterów Paula Bowlesa. Może tkwił będzie akurat w kilkuletnim związku, powoli wypalającym się, dryfującym w poszukiwaniu nowego zdefiniowania. A może zwyczajnie będzie potrzebował zanurzyć się w gęstej dojrzałej narracji brzemiennej w niewyczerpane zdawałoby się sensy i inspiracje. 

Przy okazji przywołania „Pod osłona nieba” i jej percepcji, nie można zapomnieć o kapitalnej ekranizacji Bertolucciego z mistrzowskimi kreacjami Malkovicha i Winger oraz zjawiskowymi zdjęciami Storaro. Tak jak nie jestem entuzjastą ekranizacji wielkiej literatury, tak w tym przypadku muszę przyznać, że udała się rzecz niebywała i włoski mistrz oddał perfekcyjnie intuicję i ducha bijące z dzieła Bowlesa. Sam autor zresztą pojawia się w filmie w charakterze narratora, obserwującego swoich bohaterów znad stolika w zapyziałej portowej knajpce. Pamiętam swoją niechęć do tego filmu, gdy zobaczyłem go jako kilkunastolatek. Teraz po latach przypomniany wraz z lekturą książki nabrał zupełnie innego sensu i prawdziwego blasku. „Ponieważ nie znamy dnia swojej śmierci, traktujemy życie jak niewyczerpane źródło. A przecież wszystko zdarza się tylko określoną i to niewielką, liczbę razy. Jak często przypomnisz sobie jeszcze popołudnie z dzieciństwa - to, które tkwi w tobie tak głęboko, że nie wyobrażasz sobie bez niego życia? Może cztery, pięć razy Może nawet mniej... A jednak życie wydaje się niewyczerpane.”

wtorek, 5 sierpnia 2014

Kariera profilera



Sprawa Niny Frank
Katarzyna Bonda
Wydawnictwo: Videograf II
Data premiery: 2007-11-09


Pochłaniacz
Katarzyna Bonda
Wydawnictwo: MUZA S.A.
Data premiery: 2014-05-21



Kryminały czytuję, choć jakimś maniakalnym ich entuzjastą nie jestem i nigdy szczególnie nie kręciły mnie zagadki w rodzaju „kto zabił”. Jeśli jednak już pojawiał się trup, czy to w literaturze, czy na ekranie, nie miałem oczywiście nic przeciwko, pod warunkiem, że zaserwowano mi go na przystawkę, a z ciekawej, niejednoznacznej historii czyniono dane główne. Pewnie więc dlatego szczególne upodobanie znalazłem w lekturze dwóch (na razie, co muszę podkreślić) powieści Katarzyny Bondy, które dane mi było przeczytać. W oczekiwaniu na zamówioną w internetowym sklepie najnowszą książkę Bondy, sięgnąłem na półkę po jej debiut, wydaną w 2006 „Sprawę Niny Frank.” Wybornie było odświeżyć sobie tę kapitalną i unikatową rzecz. Nie jest to bowiem, jak można mniemać, typowy kryminał. Nie o pogoń za zbrodniarzem tu jedynie idzie, ale o poszukiwanie siebie. Kiedy w prowincjonalnym miasteczku ginie w brutalny sposób znana ze srebrnego ekranu aktoreczka, do scenę wchodzi Hubert Meyer. Niczym Agent Cooper próbuje rozwikłać zagadkę śmierci i życia mielnickiej Laury Palmer. Teraz, gdy raz jeszcze zanurzyłem się w gęstej, głęboko osadzonej w rzeczywistości, naznaczonej jednak nutką mistycyzmu, narracji Bondy, skojarzenia z Twin Peaks, które gdzieś tam kołatały mi się z tyłu głowy, gdy próbowałem przypomnieć sobie wrażenia z pierwszej lektury „Sprawy”, powróciły i umocniły się nawet. Być może „Pochłaniacz”, najnowsza książka z profilerem w roli głównej, wzmógł to wrażenie. Dzieło Lyncha ma bowiem tę natrętną nieoczywistość, nieprzystawalność do schematu i kanonu, jak owe dwie książki Katarzyny Bondy. „Pochłaniaczowi” bliżej do literatury obyczajowej, niż do klasycznego kryminału, a może właśnie tak powinno pisać się kanoniczne powieści z trupem w tle? Rzecz do oceny dla znawców i sympatyków gatunku. Faktem jest, że ta historia wciąga i momentami przeraża nawet, dzięki temu, że dzieje się między zwykłymi ludźmi. Z krwi i kości, żądnych sławy, pieniędzy, mściwych, pamiętliwych, ale też  nieoczywistych i trudnych do sklasyfikowania. To nie są topornie naszkicowane typy osobowościowe snujące się po protezach rzeczywistości jakie zapełniają karty czytanek pseudopisarek celebrytek. Jeśli zatem tak jak ja omijasz szerokim łukiem regały z nowościami w sieciowych księgarniach, zazwyczaj oblepionych wypocinami i tanią filozofią wojowniczek światła znad rozlewiska czy innej chatki pod chabrami, nie pozwól sobie na zignorowanie twórczości Katarzyny Bondy. Twórczości tej blisko do skandynawskich ponuraków w prochowcach ociekających krwią, można ją też z powodzeniem postawić na półce z dobrą obyczajową literaturą współczesną z zacięciem reportażowym. Ta wspomniana skandynawska bliskość gatunkowa objawia się głównie w poszukiwaniu źródeł bieżących niegodziwości bohaterów w odmętach przeszłości. Ich młodość przypadła na ciekawe wczesne lata 90’ w naszym przechodzącym burzliwy proces transformacji ustrojowej i obyczajowej kraju. Dostajemy ciekawie zarysowany proces tworzenia się grup przestępczych na wybrzeżu i efekty ich działalności obecnie, jak chociażby wątek zbójeckiej instytucji para-bankowej do złudzenia przypominającej niesławny Amber Gold. Nade wszystko jednak błyszczy w „Pochłaniaczu” profilerka o wdzięcznym imieniu Sasza i z równie pokręconym życiorysem, jak jej kolega po fachu z debiutu Bondy. Bez trudu można wyobrazić sobie jak bardzo będzie iskrzyć w sytuacji, gdy do klasycznej polskiej ekipy policyjnych sfrustrowanych wyjadaczy dokooptujemy specjalistę posługującego się przede wszystkim intelektem i znajomością psychologii, który na bazie śladów pozostawionych na miejscu zbrodni będzie w stanie stworzyć przekonujący profil psychologiczny zbrodniarza. Tak było przy sprawie Niny Frank, tak jest i w sprawie dziwnego zabójstwa w szemranym klubie muzycznym. Przyjemność z obcowania z twórczością Bondy jest tym większa, że chociaż znajdujemy spełnienie w finale „Pochłaniacza”, cieszy nas przede wszystkim samo delektowania się narracją tej skrupulatnie zbudowanej historii, rzuconej na tło wykreowane z reporterskim wręcz zacięciem. Co także ważne, możemy już ostrzyć zęby na kolejne, rozpisane w sumie na cztery tomy, perypetie rudej profilerki.