niedziela, 20 marca 2016

Czarodziej Oz

Amos Oz
Dotknij wiatru, dotknij wody

tłumaczenie: Danuta Sękalska
data wydania:10 maja 2011

ISBN: 978-83-75106-88-6

wydawnictwo: Rebis



„Na komódce rzeźbiony afrykański wojownik w barwach wojennych prężył się do wściekłego ataku. Dzień o noc dzikus groził olbrzymią, groteskową męskością przerażonej dziewczynie z płótna Matisse’a. A z góry, dziwnie milczący, spoglądał niedźwiedzi łeb. Szklane ślepia skrzyły się, odbijając światło świec.” 

„Dotknij wiatru, dotknij wody” to klasyczny przypadek soczystej prozy poetyckiej, gdzie każda fraza, każdy epitet skrzy się od znaczeń i brzemienny jest w sensy, które na płaszczyźnie literackiej układają się w subtelną opowieść o splątanych losach kilkorga postaci, a w świadomości czytelnika eksplodują feerią znaczeń i odwołań do tego co sam przeżył i czego doświadczył.
Rzecz cała ma początek w małym polskim miasteczku, gdzie dociera zawierucha drugiej wojny światowej, oraz następującej po niej nowej barbarzyńskiej rzeczywistości. Rozdziela małżeństwo, które przechodzi wyjątkową próbę, by w finale połączyć się w sposób pełny, absolutny. On niczym legendarny żyd, wieczny tułacz, ona przeczołgana przez tryby bolszewickiej rewolucji, piękne duchy, które próbowały zniszczyć nieczułe groteskowe tryby historii. 
Powieść Amosa Oza, to poetycka opowieść o wiecznej miłości, o poszukiwaniu harmonii, o przenikaniu się matematycznych rozważań o nieskończoności z absolutnym, niewyrażalnym pięknem muzyki, sztuki. Wreszcie o rozpaczliwej próbie znalezienia ładu i swojego w nim miejsca pod nieczułym niebem, skąd przez szklane oko obserwuje nas dziki demiurg. A może go wcale nie ma, może nic nie jest zaplanowane, a każdy snuje własną opowieść, czasem krzyżującą się z opowieściami innych, którzy czasem zostawiają ślad bardziej trwały niż fale rozchodzące się po tafli wody.

"Zdyszane oddechy. Milczenie kobiety. Milczenie mężczyzny. Coraz większa przepaść między jej i jego milczeniem. I po chwili znowu potok słów."

Piękna to proza, gęsta od sensów, czysta poezja, idealna do niespiesznej i uważnej lektury.


piątek, 4 marca 2016

Ballada o stracie

Siegfried Lenz
Minuta ciszy.

Przekład: Maria Skalsk
Rok Wydania: 2016
ISBN: 978-83-65223-41-8
Wydawca: Dobra Literatura


Czym jest zwyczajowa „minuta ciszy” nie trzeba chyba nikomu wyjaśniać. Tradycja nakazuje, by uczcić nią pamięć tych, którzy odeszli. To w jaki sposób ją celebrujemy nie jest jednak w żaden sposób zdefiniowane i narzucone. Możemy pogrążyć się podczas tej symbolicznej chwili w nic nieznaczącej zadumie, niekoniecznie związanej z osobą, której rzeczona minuta jest poświęcona albo skupić się na wspominaniu tego, kogo fizycznie nie ma już wśród nas. Można też pozwolić sobie na rodzaj mieszanki obu tych metod i zezwolić myślom na swobodny dryf wokół zdarzeń, które czasem nawet bardzo luźno, ale jednak związane były ze wspomnianym Nieobecnym. Będzie on więc nie tylko obiektem naszych rozmyślań, ale też rodzajem katalizatora do przemyśleń szerszego kalibru. Może być też jednym i drugim, jak w powieści Lenza Siegfrieda zatytułowanej „Minuta ciszy” właśnie.

Tytułowa minuta wybrzmiewa już od pierwszych zdań powieści, a towarzyszy jej końcowy fragment Pasji według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha w wykonaniu chóru szkolnego gimnazjum w małej nadmorskiej nieco odrealnionej miejscowości, której próżno szukać na mapie. Nieobecną owej ceremonii jest nauczycielka angielskiego Stella, narratorem zaś, który odsłoni przed czytelnikiem strumień myśli i uczuć przewalający się niczym fale przyboju przez jego umysł, będzie jeden z jej uczniów Christian.

„Wpatrywałem się w jej twarz, nigdy wcześniej nie doznałem tak przemożnego uczucia straty; przedziwne uczucie, bo przedtem nie uświadamiałem sobie, że mam to, co utraciłem”

Tak, pani Stella Petersem była dla 18-letniego, wchodzącego w okres dojrzałości Christiana, kimś więcej, niż tylko lektorką obcego języka. Była nauczycielką w pełnym tego słowa znaczeniu, przewodniczką nie tylko po świecie literatury, poprzez którą próbowała objaśniać świat, ale także w sferze uczuć. Zawiedzie się jednak ten, kto spodziewał się będzie po tej opowieści kolejnego przyprawionego nutą niezdrowej perwersji utworu o wyświechtanej zakazanej miłości. Wydawałoby się, że to sztampowa historia, opowiedziana jest jednak w sposób tak subtelny, wyważony i perfekcyjnie skonstruowany, że chłonie się ją w niekłamanym zachwycie i napięciu charakterystycznym dla tematów nowych i nieoczywistych.

Ta niewielkich w sumie rozmiarów powiastka, nowela właściwie, bo licząca sobie ledwie sto kilkadziesiąt stron, kumuluje w sobie niesamowicie rozległy diapazon emocji, jakich doświadcza każdy młody wrażliwy człowiek przechodzący emocjonalną i erotyczną inicjację. Kapitalne operowanie niedomówieniami, metaforami i nastrojem zdradza rękę mistrza, bo faktycznie mamy do czynienia z jednym ze współczesnych, „niemieckich klasyków”, 82-letnim, stałym gościem list bestsellerów naszych zachodnich sąsiadów, u nas stosunkowo mało znanym.
A szkoda, bo mało kto potrafi tak opowiadać o wydawałoby się znajomych każdemu sprawach. Mało kto potrafi pokazać złożoność owego niezwykłego stanu, kiedy coś, co właśnie się rodzi, zostaje stłumione w zarodku, ale w jakiś osobliwy sposób nie odchodzi w niepamięć, ale zyskuje wieczne trwanie. Nie do końca przetrawione, nie zużyte, nie mające szansy, by się znudzić i spowszednieć, po wsze czasy idealne. Takie, jakie chciałoby się, by trwało, gdy się zaczyna, gdy snuje się plany i z nadzieją patrzy w przyszłość, gdy chce się zachłannie uciec z drugą osobą na bezludną wyspę, by mieć ją tylko dla siebie, na zawsze.

Ta opowieść długo po skończonej lekturze pozostaje jeszcze w świadomości czytelnika. Każe przyjrzeć się swoim przeżyciom, trafia w to, czego doświadczyć musi każdy z nas – poczucia straty i próby poradzenia sobie z nią. Potrzebne nam są takie minuty ciszy. By poukładać sobie w głowie pewne sprawy, by przeżyć je raz jeszcze, by przeżywać je stale i cieszyć się tym, że nie przemijają, że żyją w nas mimo upływu czasu i dają nadzieję.
„Minuta ciszy” pozostawia czytelnika w osobliwym rozdarciu. Z jednej strony szczerze współczuje bohaterowi, żałuje z nim, że nie dane byłe temu uczuciowi się rozwinąć, że zgasło przedwcześnie, nim dane mu było naprawę eksplodować, z drugiej zazdrości, że nie doświadczył wygasania namiętności, przykrej konfrontacji ideałów z bolesną prozą codzienności. 

Mocna i wyrazista to książka, ale pozostawiająca sporo miejsca czytelnikowi, pełna półcieni i niedopowiedzeń. Piękna, mądra i dobrze napisana.

środa, 2 marca 2016

Modni, interesujący, twórczy




Karolina Sulej
Modni. Od Arkadiusa do Zienia.
Rok Wydania: 2015
ISBN: 978-83-7943-701-6
Wydawca: Świat Książki
 

„Moda to komunikacja, język, sztuka; to nie tylko zbiór ciuchów, które modelki prezentują na wybiegu. Chalayan rozumiał, że moda nie tylko ubiera, lecz także opisuje świat – jego konflikty, pytania. A przy tym tworzone przez Chalayana projekty zawsze były „do noszenia”. Pracując z nim, uświadomiła sobie, że rzemieślnicza perfekcja, to za mało. Zrozumiała, że chce wykorzystywać swoje umiejętności, miłość do mody po to, żeby porozumiewać się lepiej z drugim człowiekiem.” 

Człowiek, o którym mowa powyżej to Hussein Chalayan, brytyjski projektant mody tureckiego pochodzenia, a wspomina o nim Monika Jakubiak,  performerka, artystka, aktywistka, nauczycielka, projektantka, krawcowa, szwaczka, konstruktorka, konsultantka, animatorka kultury i stylistka. Jedna z kilkunastu bohaterów fantastycznej pracy Karoliny Sulej zatytułowanej „Modni. Od Arkadiusa do Zienia”. W życiu bym się nie podejrzewał o zainteresowanie taką tematyką, tym bardziej czuję się w obowiązku dać upust swojemu niekłamanemu zachwytowi dla tej publikacji. Zarówno jej temat, jak i niektórzy bohaterowie (okazuje się, że kojarzyłem zaledwie kilkoro z nich), funkcjonowali wcześniej w mojej świadomości, jako mało interesujący, emocjonalnie i intelektualnie ubogi świat celebrities. Okazało się, że jest zgoła inaczej. Że za całym tym blaskiem, „glamurem”, błyskiem fleszy i pozami na ściankach, kryje się szalenie bogate emocjonalnie i artystycznie uniwersum stworzone przez niebanalnie uzdolnione i wrażliwe jednostki. Większość ze sportretowanych przez autorkę postaci, to osoby pochodzące z małych miasteczek bądź krajów nie kojarzących się z modą i awangardową sztuką, które dzięki swojej wyjątkowości, determinacji i wierze w swój talent i odmienność, osiągały szczyty, o jakich wcześniej bały się nawet marzyć. Wiele z tych ścieżek było podobnych do siebie, na tyle jednak odmiennych, że każdą z nich czyta się porównywalnym zainteresowanie.

Sulej stworzyła kapitalne portrety projektantów, zszywając je niejako z ogólnie znanych faktów z ich życiorysów, ze wspomnień znajomych i współpracowników, wreszcie z bardzo osobistych z nimi rozmów. A jest Karolina Sulej znakomitą rozmówczynią, od lat parającą się dziennikarstwem, kiedyś stylistka, dziś, jak głosi notatka na skrzydełku książki, zajmuje się antropologią mody.  I trzeba przyznać, że zajmu się kapitalnie, wyjątkowo wnikliwie i fachowo, nie zatracając przy tym lekkości pióra charakterystycznego dla blogowej felietonistyki. Kreśli soczyste, dynamiczne portrety, inspirując do dodatkowych własnych poszukiwań i drążenia tematów jakie podrzucali jej rozmówcy, a przy tym przedstawia spory kawał historii rodzimej mody od czasów transformacji ustrojowej aż do dzisiaj, a nawet dalej, kończy bowiem swój przegląd fascynujących indywiduów kilkoma szkicowymi sylwetkami najmłodszego pokolenia polskich artystów wchodzących w świat wielkiej twórczej mody.  Prócz takich tuzów i stałych  bywalców łamów kolorowej prasy jak Zień, Minge, Ossoliński, Baczyńska czy Paprocki i Brzozowski na kartach „Modnych” pojawia się też grono mniej bądź wcale nie znanych laikom postaci o nieprzeciętnych talentach i niesamowicie interesujących życiorysach. Sulej nie stawia im jednak pomników, nie kreuje na niedostępnych bożków, nie próbuje kreślić laurek czy panegiryków. Konfrontuje ich dokonania ze zwyczajnymi ludzkimi przypadłościami, z którymi stale muszą się borykać, a nieczęsto są to tematy, które wloką się za nimi od czasów dzieciństwa. O jej klasie świadczy niezbicie to, jak bardzo otwierają się przed nią jej rozmówcy i jak bardzo potrafi być taktowna w opowiadaniu o ich potknięciach i słabościach.

Z całym przekonaniem można więc pracę tę polecić każdemu, kto poszukuje tekstów o niebanalnych interesujących postaciach, o artystach przekraczających granice i wytyczających nowe ścieżki, o polskich twórcach, którzy podbijają zagraniczne rynki nie tylko swoją fantazją, ale też wyjątkową fachowością i profesjonalizmem.