Z góry widać lepiej

Sławomir Rogowski

Widok z dachu

Rok Wydania: 2014

Wydawca: Muza

- Chciałem pokazać, jak to pokolenie, które dziś ma ponad 50 lat radziło sobie w życiu. To przejście od komunizmu do kapitalizmu nie stało się przecież jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki - zdradza autor, na co dzień członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. "Widok z dachu" ukazuje 30 lat życia dwójki bohaterów, od stanu wojennego, który zastał ich w czasach studenckich, aż do współczesności. Tłem dla życiowych zakrętów są zmiany zachodzące w tym czasie w Polsce. Tytułowy dach to oczywiście taras widokowy na szczycie PKiN, a widok, to przede wszystkim południowe rejony prawobrzeżnej Warszawy, czyli barwny i bogaty w niesamowite historie Grochów. Szczególnie okolice ulicy Kickiego ze sławetnym akademikiem, gdzie splatać się będą losy przyjezdnej inteligencji i lokalnej cwaniackiej społeczności. To właśnie losy dwóch przedstawicieli tych społeczności, którzy przewinęli się przez legendarnego Kica, a później zaprzyjaźnili się podczas służby wojskowej stanowią fabularną osnowę tej barwnej epickiej opowieści. Każda z postaci, która przewinie się przez karty powieści, nawet jeśli przyjdzie jej pojawić się tylko w epizodzie, jest świetnie skreślona. Czuć, że autor obdarzył je autentycznymi cechami i losami swoich bliskich i znajomych. To nie jest historia wydumana, zbudowana z klisz i fabularnych trików. To kawał żywej, zbeletryzowanej historii naszego kraju w autentycznych dekoracjach Grochowa i centrum stolicy. Historii wciąż żywej, wciąż dziejącej się z ciągle obecnymi w niej bohaterami, którzy urodzili się w końcówce lat pięćdziesiątych. „Widok z dachu” z powodzeniem mógłby trafić do kanonu lektur szkolnych. Byłby to kapitalny materiał do dyskusji na lekcjach literatury i historii, zwłaszcza, że nie mamy do czynienia z utworem tendencyjnym, pisanym na zamówienie którejś z frakcji politycznych, ale uczciwym, pamiętnikarskim zapisem perypetii autentycznych postaci.

„To książka o nas samych – komentuje urodzony w 1954 roku Władysław Frasyniuk, bezpretensjonalny, znany z ciętego języka polityk, przedsiębiorca, działacz opozycji w PRL – pisana nie na klęczkach, nie stawiająca nikomu pomników z brązu. Jest w niej wszystko: PRL-owska młodość, ćwiara, gitara i koleżanka z ZMS-u, saksy, tyrka u Niemca, nasz pokręcony wsad w proces wolności. Jest sukces i porażka. Można powiedzieć jest dobrze… ale do dupy. Wygrani, przegrani, z lewa i prawa, śmiech przez łzy, emocje pokolenia opowiedziane z dużą odwagą, a przez to prawdziwie.”

Rogowskiemu udaje się przedstawić ważne historyczne momenty w kapitalnych niesamowicie fotogenicznych mementach. Poza tym wiele z faktów, które młodsze pokolenie zna z kart podręczników, mamy sposobność poznać niejako od kuchni i u źródła. Chociażby kapitalny motyw przygotowywania sławetnego legendarnego już właściwie okrągłego stołu, którego jeden z elementów odnaleziony zostanie w dość osobliwych okolicznościach w pierwszej dekadzie XXI wieku. Świetnie oddany jest klimat konfliktu w Iraku, w którym biorą udział nasze wojska. Autor tworzy tu wymowną paralelę do sytuacji w której rekruci czasów stanu wojennego reprezentowali niby swój kraj, a tak naprawdę występowali przeciwko swoim ziomkom. Groteskowy epizod z trumną z rzekomymi zwłokami syna jednego z bohaterów „Widoku” mówi więcej o istocie naszej roli w konflikcie irackim, niż kilkadziesiąt fachowych rozpraw na ten temat. Tak zresztą jest z większością faktów historycznych, z których utkana jest opowieść o tragikomicznych losach Jurka i Tolka. Bohaterów nie z marmuru, żelaza, ale z krwi i kości, z Grochowa, który, czasem niczym w sławetnym utworze Muńka Staszczyka, „budzi się z przepicia. „To kultowa książka! Poryczałem się…” – głosi z okładki „Widoku z dachu” cytat z frontmana T.Love

Bramki są przereklamowane

Szamo. Wszystko, co wiedziałbyś o piłce nożnej, gdyby cię nie oszukiwano
Tekst: Krzysztof Stanowski
Lektor: Tomasz Sobczak
Wydawca: Biblioteka Akustyczna, 2014

Ta książka może szczególnie spodobać się kobietom, a już zwłaszcza tym, których partnerzy przejawiają niezdrowe upodobanie do piłki kopanej. Te spotkania w męskim gronie przed ekranem telewizora, te rozmowy o finezyjnej grze zespołu, dyskusje o unikatowej strategii trenera i inne dęte bzdury, które po kolejnym piwku brzmią tym śmieszniej, im bardzie stają się poważne i doniosłe. Wierzcie, że staną się jeszcze zabawniejsze po lekturze anegdot Szamowskiego. Zwłaszcza momentów poświęconych polskiej myśli (przepraszam myślących) szkoleniowej. W atmosferze wymiany dykteryjek podczas zakrapianego alkoholem grilla, posłuchamy sobie o nie wiem czy bardziej wyluzowanym czy skorumpowanym trenerze Wójciku, elokwentnym inaczej Janasie, który jednak atmosferę w klubie potrafił stworzyć przyjazną, wreszcie złotoustym Smudzie, który piłkarski warsztat zna „od a do o” (być może to właśnie tłumaczy, dlaczego nasze orły na ostatnim EURO 2012 w pewnym momencie przestawali grać, jakby nie wiedzieli, że po „o” jest jeszcze kilka liter nie tylko piłkarskiego elementarza). Będzie też o kilku innych ciekawych personach. Z nich zaś najbarwniejszą, niemal kreskówkową postacią, nie bez kozery skojarzoną z Chuckiem Norrisem - przez dowcipy w jego klimacie - jest były reprezentant Polski, a obecnie szkoleniowiec – Stefan Majewski. Przyznaję, że słuchałem audiobooka Szamo w miejscach publicznych i właśnie podczas fragmentów z Majewskim przytrafiły mi się najbardziej chyba spektakularne niekontrolowane wybuchy śmiechu.

Ta książka ma bawić i bawi faktycznie. Grzegorz Szamotulski, były bramkarz i reprezentant polski (obecnie szkoleniowiec bramkarzy w Akademii Piłkarskiej Legii Warszawa i rezerw Legii Warszawa), przede wszystkim jednak duch towarzystwa i wesołek, opowiada koledze, Krzysztofowi Stanowskiemu, dziennikarzowi sportowemu, kilka historyjek osadzonych w dobrze spenetrowanym przez nich środowisku piłkarskim. Nie znaczy to naturalnie, że głównym konsumentem, odbiorcą i targentem dla tego wydawnictwa ma być kibic -czy będzie to sympatyk samego Szamo, czy fan którejś z drużyn, w której Szamo bronił dostępu do bramki. O meczach, ich przebiegu i bramkach, najmniej tutaj akurat się mówi. „bramki są przereklamowane” jak stwierdza sam bohater, przy okazji tłumacząc, że z perspektywy kogoś, kto całe spotkanie spędza na wyczekiwaniu  lecącej w jego stronę piłki, czy nadbiegającego zawodnika przeciwnej drużyny, naprawdę niewiele widać. Widać, słychać i czuć za to naprawdę wiele gdy już z murawy się zejdzie, gdy posłucha się i poczuje klimat szatni, gdy da się nam dostęp do sprawozdań z treningów, obozów szkoleniowych, imprez i tym podobnych eventów, w jakich udział biorą prości i weseli chłopcy o medialnych statusach gwiazd i bohaterów. Anegdoty bujnego życia Szamotulskiego i jego footbolowych kompanów przeplatane są tu i ówdzie próbami nieco głębszych refleksji na temat sportu, przysłowiowego piłkarskiego pokera i wpływu łatwych i ogromnych pieniędzy na młode, niepokorne charaktery zawodników, a później szkoleniowców. Obraz jaki wyłania się z tych przemyśleń naprawdę nie nastraja optymizmem. Większość kadry trenerskiej opisanej przez Szamo, to zwyczajne miernoty, prymitywni karierowicze, tępe, często nie potrafiące nawet wysłowić się indywidua, których myśl trenerską można zawrzeć w znamiennej frazie „jedziemy z frajerami”.

Przede wszystkim jednak, jako się rzekło, wydawnictwo to jest raczej pozycją rozrywkową, słuch się tego, jak zabawnej relacji z pobytu na koloniach. W gruncie rzeczy bowiem o czym tu mowa, jak nie o zabawie, w której kilkunastu chłopa gania za szmacianą gałą, zarabiając przy tym ogromne pieniądze. Kto oczekuje niewyszukanej rozrywki, nie będzie zawiedziony, sam nie będąc jakimś szczególnym sympatykiem footballu, bawiłem się świetnie. Przy okazji też w pełni zrozumiałem, dlaczego drużyny z naszej ligi wypadają tak żenująco słabo na tle innych lig europejskich. Nie ma co jednak załamywać rąk, być może mamy fatalnie przygotowanych zawodników i beznadziejnych szkoleniowców, kabareciarze jednak mogliby się od nich uczyć. 

Ulice są sztuką

Arturo Pérez-Reverte
Cierpliwy snajper
Wydawnictwo: Znak , Luty 2015

Moje uwielbienie dla twórczości Perez- Revetre rozpoczęło się kilkanaście lat temu od lektury „Klubu Dumas” i trwa nieprzerwanie do dzisiaj, o czym przypomniałem sobie podczas obcowania  z najnowszym jego dziełem, czyli „Cierpliwym snajperem”. Skojarzenie z „Klubem” nie było przypadkowe, podobnie bowiem skrojona jest postać głównej postaci w obu tych książkach. W „Snajperze” mamy kobiecy odpowiednik bibliofila, tropiciela dzieł sztuki, jakim był w „Klubie” Lucas Corso.
 

„Ta myśl wywołała u mnie tak skrajną melancholię, że rozejrzawszy się w jedną i drugą stronę, z nagłym lękiem kogoś, kto szuka pocieszenia, weszłam do księgarni (…) zdecydowana, żeby się tam ogłuszyć -  niektórzy na ból biorą aspirynę, ja biorę książki".

Alexandra Varela, na którą wołają Lex, jest trzydziestoparoletnią  specjalistką od sztuki współczesnej, która na zlecenie wydawców i snobistycznych możnych tego świata wyszukuje ciekawe zjawiska i interesujące nazwiska, które będzie można przekształcić z złotodajne gwiazdy. Poznajemy ją w momencie, gdy dostaje zlecenie, by odnaleźć i złożyć lukratywną propozycję wyjątkowo pożądanemu przedstawicielowi street art’u o tajemniczym przydomku Sniper, porównywanemu, nie bez przyczyny z resztą, z legendarnym Banksy’m.  Sniper, jak nie trudno się domyślić, ukrywa swoją tożsamość, jest twórcą graffiti, a więc musi mieć na bakier z prawem. Nie jest oczywiście zwykłym graficiarzem, urasta bowiem do postaci niemal mesjańskiej, staje się duchowym przywódcą całej armii kontestatorów i rebeliantów, których wzywa do walki z mieszczańskim kołtuństwem i bezdusznym materializmem, z wszelkim zakłamaniem. Inspiruje i motywuje do działania z niespotykaną skutecznością, ma wyznawców, którzy nie tylko ofiarują mu absolutną lojalność, ale gotowi są nawet na największe poświęcenia, z ofiarą z życia włącznie. 

„-Ja nie zabijam – powiedział. – Są tacy, którzy uważają inaczej. – Nie miej złudzeń. Są ludzie, którzy mają marzenia i nic nie robią, i tacy, którzy marzą i urzeczywistniają swoje marzenia, lub przynajmniej próbują. To wszystko….Potem życie wprawia w ruch swoją rosyjską ruletkę. Nikt nie jest za nic odpowiedzialny.” 

Jedną z takich właśnie ofiar,  jest syn pewnej wpływowej, obrzydliwie bogatej persony, która również zaangażuje się w poszukiwania, czym nie ułatwi Lex pracy. Ostatecznie jednak okaże się, że nie tylko o pracę chodziło, że ofiar było więcej i na niektóre pytania nie będziemy mogli dostać jednoznacznej odpowiedzi.

Perez –Rewerte jak zwykle buduje niesamowicie wciągającą i emocjonalnie angażującą intrygę, pod płaszczykiem której przemyca sprawy o słusznym ciężarze gatunkowym. Tak jak w „Klubie Dumas” przeciągnięci zostaliśmy przez niejeden zakurzony biblioteczny zakątek, nawąchaliśmy się aromatów zakazanych rękopisów, nasłuchaliśmy szelestu kart białych kruków, tak tutaj dostajemy pierwszorzędny wykład ze sztuki współczesnej objawiającej się poprzez uliczną chuligańską ekspresję zwaną popularnie graffiti: 

„Ulice są sztuką…Sztuka istnieje tylko po to, żeby budzić nasze zmysły i inteligencję i żeby stawiać przed nami wyzwania. Jeśli jestem artystą i jestem na ulicy, wszystko, co robię albo do robienia czego nawołuję, będzie sztuką. Sztuka nie jest produktem, ale działaniem. Spacer ulicą jest bardzie ekscytujący niż każde arcydzieło.” 

Razem z bohaterami „Cierpliwego snajpera” przemierzymy wiele takich ulic i zaułków w Madrycie, Lizbonie czy Neapolu, a potem być może spojrzymy z nieco innej perspektywy na bohomazy, które często zdobią mury w naszych miastach, a do których jakoś wcześniej nie pasowała nam miara jaką zwykliśmy przykładać do artystycznych ekspresji. Nie widzieliśmy albo nie chcieliśmy dostrzec prawdziwego przekazu, jaki wyrażają te pozornie tylko akty wandalizmu. Książka  Perez –Rewerte odwołuje się do innej jeszcze wybitnej powieści autorstwa Jose Saramago pod tytułem „Miasto ślepców”. Powieści, która tak jak „Snajper” nie tylko wywołuje dreszcze niczym najlepszy hollywoodzki thriller, ale przede wszystkim zmusza do zatrzymania się i zastanowienia nad przetaczającymi się wokół nas zjawiskami politycznymi, społecznymi i ekonomicznymi, w których nie zawsze chcemy brać udział, ale które nas dotykają i czasem wyjątkowo boleśnie ranią.

******

dobrym uzupełnieniem lektury będzie z pewnością seans filmu opowiadającego historię francuskiego sklepikarza, który zapragnął odnaleźć oraz zaprzyjaźnić się z Banksym:

http://youtu.be/mLr0qZ86bJs

...kiedy wszystkie narzędzia komunikacji są nieaktywne

Karolina Wiktor

Wołgą przez Afazję 

Rok Wydania: 2014
Wydawca: Ha!Art

„…jednak nie o wiwisekcję tu chodzi, tylko o zrozumienie choroby, która dotyka bardzo wielu, bo udar jest chorobą cywilizacyjną, a udar lewostronny zabiera wszystkie kody komunikacji, które znamy, dlatego od krzaczków poprzez krzywe litery spróbowałam opisać swój nowy świat – świat Afazji, poczuć jej klimat i poznać architekturę." 

Afazja (z greckiego a-fasis - niemota) to uszkodzenie struktur mózgowych i zaburzenie mechanizmów odpowiadających za mowę u człowieka, który wcześniej ją opanował. Mówienie pozwala nam na przekazywanie swoich myśli, stanów, uczuć i komunikatów innym ludziom. Dzięki tej umiejętności potrafisz zachować łączność ze światem. Wszystko to można stracić nagle w wyniku uszkodzenia mózgu.

Książka poetycka „Wołgą przez Afazję” Karoliny Wiktor jest z jednej strony próbą przedstawienia osobliwego świata afazji („nawet dostałam pracę – korespondenta z Afazji”), z drugiej rodzajem terapii („sztuka dl sztuki się skończyła”), jakiej poddała się artystka („dobrze, że wczora robiłam sztukę, dziś mniej się boję”), podczas rehabilitacji, jaką przechodziła, po udarze, który pozbawił jej funkcji mowy i drastycznie ograniczył możliwość normalnego kontaktu ze światem. Język poezji wydaje się więc być szczególnie trafnym wyborem do ekspresji tego osobliwego stanu, gdy trzydziesto paro letnia kobieta zostaje sprowadzona do perspektywy 5-cio letniej dziewczynki („tutaj wszystko jest i nie ma nic…niby możesz się poruszać, chodzić, ale nie możesz pisać, czytać, myśleć…kolejne dni…i kolejne…takie same”), autorka poszukuje kodów, obrazów, które mogły by przekazać jej intuicję miejsca, stanu, w jaki została nagle wrzucona. Jednym ze skojarzeń jest klimat powieści braci Strugackich „Piknik na skraju drogi” zekranizowanej przez Andrieja Tarkowskiego pod tytułem „Stalker”. Przywołana zostaje zona, postapokaliptyczne pustkowie, ziemia pokryta jałowym radioaktywnym pyłem („…po dwóch wybuchach mózgu”, „intelektualne pustkowie”), czy czasem bardzo dosadnie, jako „czarna dupa”, rozumiana jako intelektualna nuda, „pustka i nic świętego” – jak głosiło nieistniejące już graffiti na jednym z budynków przy ulicy Krasińskiego w Warszawie. Innym odwołaniem do literatury są tolkienowscy Entowie, czyli rasa istot wyglądem przypominających drzewa, ale posiadających twarze i kończyny. Nie umierali, tylko „drzewieli”, czyli przestawali poruszać się i mówić. Analogia, do osoby po wylewie, dotkniętej wyjątkowo silną afazją, jest chyba aż nazbyt wyraźna.

Wiktor próbuje definiować wszystko od początku, a przy okazji, jak przystało na rasowego korespondenta, przybliża „nam w realu” takie pojęcia jak „afazyjski” czas, przestrzeń czy Bóg ( „Bozia”), przyjmuje perspektywę dziecka, które, jak wiadomo, potrafi dziwić się rzeczom najprostszym i pozornie banalnym. Przede wszystkim jednak najważniejszy wydaje się być akt kreacji, zwłaszcza w warunkach dysfunkcji, niemożności, niesprawności („jednak wydaje mi się, że ważniejsza od kwaterunku kreatywności jest sama uroda tworzenia”).

Dla autorki przejażdżka ultramarynową wołgą (całe szczęście, że nie czarną, zapewne wtedy nie byłoby nadziei na powrót) przez krainę Afazji trwała około 3 lat i skończyła się niemal całkowitym wyzdrowieniem. Pozostał bezwład jednej ręki („lewa została szefem”), czasowe trudności w wymowie („ooo,,,znowu się zacięłam….yyy…utknęłam w tunelu między L a Ł”), no i „walka o intelekt trwa”.

Książka Karoliny Wiktor prócz tekstu poetyckiego zawiera też kilka przydatnych informacji odnośnie afazji, liki do stron, gdzie wiedzę na jej temat można poszerzyć i przede wszystkim odnośnik do bloga artystki (www.afazja.blogspot.com ), gdzie prócz poetyckich prób Wiktor, znajduje się całe kompendium wiedzy na temat „imperium afazji” i sposobów poruszania się po niej. Ten poemat poezji wizualnej to całkiem udany przykład terapeutycznej funkcji sztuki i jej tak naprawdę nieograniczonych możliwości.

Eterek Starszych Panów

Monika Wasowska, Grzegorz Wasowski

Starsi Panowie Dwaj. Kompendium niewiedzy
Rok Wydania: 2014
Wydawca: Znak

 

Starszych Panów, chyba nie trzeba jakoś szczególnie przedstawiać. Nawet jeśli ktoś nie kojarzy nazwisk Panów J, a podejrzewam, że pokolenie dzisiejszych głąbów może mieć z tym niejaki kłopot, to jednak z pewnością każdy gdzieś tam otarł się o wciąż obecne w przeróżnych mediach największe przeboje (w 2003 roku Grzegorz Turnau opublikował płytę Cafe Sułtan w kapitalnych, bo szalenie wiernych oryginałom, interpretacjach piosenek Przybory i Wasowskiego). Zanim jednak Panowie rzeczeni stali się Starszymi i zaistnieli na szklanym ekranie z programem Kararetu, można było słuchać ich audycji na falach eteru czyli w Polskim Radiu, gdzie od końca lat czterdziestych XX wieku prowadzili audycję pod zwiewną nazwą nomen omen Eterek. Jako, że czasy to były siermiężne, a w instytucjach państwowych panował (zdaje się, że niewiele się w tej materii zmieniło) straszliwy bałagan i brak szacunku dla twórczości artystów pojawiających się na antenie, wiele z utworów, które wtedy były prezentowanych zaginęła, lub uległa zniszczeniu. Panowie Wasowski i Przybora, przyznawali zresztą nie raz, że i oni sami nie podchodzili nigdy z jakimś szczególnym pietyzmem do swoich wytworów i o ich należyte katalogowanie i rejestrowanie dla potomnych się nie troszczyli. Całe szczęści więc, że syn jednego z nich Grzegorz Wasowski (znany na przykład z projektu T-raperzy z nad Wisły) wraz z małżonką, poczuł potrzebę, by zabawić się w kustosza spuścizny po swoim ojcu i ,,wuju". Potrzeba to była nieunikniona, od dzieciństwa bowiem przesiąkał tą niebanalną atmosferą wokół twórczych działań Starszych Panów. 

We wstępnie do książki, ba, już w samym podtytule - kompendium niewiedzy - zaznaczają Wasowscy, że nie uzurpują sobie licencji na posiadanie wiedzy absolutnej o tym niebywałym zjawisku jakim był Kabaret Starszych Panów i szereg innych, zarówno wcześniejszych , jak i późniejszych inicjatyw twórczych tego fantastycznego duetu. Świadczy to tylko o tym, z jak bardzo złożonym i trudnym do ogarnięcia i sklasyfikowania zjawiskiem mamy do czynienia. Tym bardziej imponuje efekt pracy państwa Wasowskich i determinacja w przeczesywaniu przeróżnych archiwów z ZASP-u na czele. Powstało więc dzieło monumentalne (ponad 600 stronicowe), precyzyjne i skrupulatne niczym Encyklopedia Britannica, urocze przy tym niczym ,,Zielona Gęś" Gałczyńskiego i frywolne jak ,,Słówka" Boya. Zwłaszcza dotyczy to części katalogującej wczesny okres współpracy obu artystów sprzed Kabaretu Starszych Panów ich opus magnum. Jak już zostało wspomniane wiele z tych wczesnych utworów zaginęła. Część zachowała się na taśmach archiwalnych (audycje programu pod nazwą ,,Teatr Uniwersalny Eterek"), część jedynie w formie scenariusza programu, listą aktorów, spisem utworów i co najważniejsze tekstami Przybory i zapisem nutowym Wasowskiego. Wydawca uraczył nas także dodaną do książki płytą CD, na której znajdziemy kilkadziesiąt piosenek ,,jeszcze nie Starszych Panów" z lat 50-tych, którymi mogli cieszyć się słuchacze Teatru Uniwersalnego Eterek. Wśród wykonawców nazwiska wyborne, ale to zawsze było jedną z wizytówek projektów Panów J. Tak oto komentuje to Jeremi Przybora, próbując jednocześnie zdefiniować fenomen Kabaretu Starszych Panów:

,,Mieliśmy wielkie szczęście do Kabaretowej obsady. Byli to przecież jeszcze na początku Kabaretu artyści w większości mało znani. Ale wkrótce pisałem ,,pod nich". Chyba nie tylko oni byli tajemnicą dosyć znacznej popularności Kabaretu. Chyba jeszcze i to, że Kabaret był schronieniem przed samotnością. Każdy jego bohater miał pod ręką dwóch StP, przed którymi mógł swobodnie otworzyć serce. Nie byli oni może zbyt skuteczni w działaniu, ale w intencjach - nieograniczenie życzliwi. No a sami mieli siebie nawzajem. Ten nastrój generalnej gotowości do wysłuchania bliźniego i przejęcia się jego sprawami udzielał się chyba i odbiorcy i zyskiwał sobie jego sympatię."

Pozycja obowiązkowa dla wszystkich, którzy tęsknią za odrobiną elegancji w morzu medialnej prymitywnej pulpy, którzy cenią sobie subtelną ironię i ciepły krzepiący humor.

Fotograf snów

Ryszard Horowitz
Życie niebywałe. Wspomnienia Fotokompozytora

Rok Wydania: 2014
Wydawca: Znak

Trudno wyobrazić sobie dzieło sztuki, które będzie podobało się każdemu. Zawsze znajdzie się ktoś, kto nie tylko stwierdzi, że nie jest ono w jego guście, ale będzie potrafił przedstawić kilka cech deprecjonujących je, dowodzących w jego mniemaniu, że nie tylko nie jest ono dziełem sztuki, ale wręcz zwykłą podróbką, tandetą, przysłowiowym „piece of shit”. Artysta, jeśli chce nie tylko odnieść sukces, ale też zachować swój niepowtarzalny styl, bez uszczerbku na zdrowiu zwłaszcza emocjonalnym, powinien potrafić zachować zdrowy dystans do percepcji swojej sztuki. Słowem powinien wierzyć, że to co robi, jest dobre, bo autentyczne. Powinien zwyczajnie zaufać sobie i tylko sobie wierzyć. Krytyka go nie dotknie, a zachwyty tych, do których wrażliwości uda mu się swoją twórczością dotrzeć utwierdzą go tylko w słuszności obranej drogi. Taką właśnie lekcję odebrał Horowitz od swoich nauczycieli podczas trudnych początków swojej artystycznej drogi za oceanem. Wyjechał w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, jako jeden z pierwszych z grona swoich krakowskich przyjaciół. Od młodości spędzonej w Krakowie zaczyna powiem Horowitz swoją barwną i hipnotyzującą opowieść. Widzimy jak rodzi się w nim artysta, miłośnik jazzu i poszukujący eksperymentator, rezydent Piwnicy pod Baranami, przyjaciel Polańskiego, Grzywacza, Karolaka czy samego Skrzyneckiego. Nie bez kozery od tego epizodu zaczyna autor swoją historię. To bowiem wtedy kształtowała się w nim ta szczególna wrażliwość i perfekcyjne dążenie do pracy nad warsztatem, które pozwoli mu się wyróżnić w amerykańskiej rzeczywistości. Oczywiście na początku nie będzie różowo. Zanim spełni się klasyczny amerykański sen, przyjdzie młodemu Horowitzowi przejść wszystkie etapy wiodące od ciasnych pokoików w plugawych dzielnicach, do własnego studia i mieszkania w najlepszych dzielnicach Nowego Jorku. 

Oczywiście nie zabraknie też wspomnień z najwcześniejszych lat. Wspomnień najgorszych z możliwych, zapisków z samego dna piekła czyli z obozu w podkrakowskim Płaszowie, a następnie epizodu w Oświęcimiu. Horowitz urodził się na kilka miesięcy przed wybuchem wojny, wychowywał się w krakowskim getcie, przeżył konfrontacje z Amonem Goethem i był jednym z ocalonych przez Schindlera. Jeden z rozdziałów „Wspomnień fotokompozytora” poświęcony jest realizacji filmu Spielberga, podczas której wróciły demony przeszłości. Horowitz nigdy jakość szczególnie nie obnosił się z informacjami o przeżyciach z holokaustu, jakby nie chciał, by serwowano mu taryfę ulgową, opowieści o tym wplata więc umiejętnie w historię swego życia, która – a należy to silnie podkreślić – opowiedziana jest w sposób tak brawurowo plastyczny i wciągający, że od lektury nie łatwo się oderwać. Przyczyniła się do tego też świetna robota edytorska. Wydawnictwo Znak dopieściło każdy element, dając nam dzieło kompletne. Świetnie opowiedziane, mistrzowsko zilustrowane, słowem komplementarne. 

Podczas obcowania z historią życia Fotokompozytora i jego pracami odczuć można fizyczne niemal zadowolenie, z którym szans nie mają żadne, najlepsze nawet wydawnictwa elektroniczne. Potwierdziłby to także pewnie sam Horowitz, który mimo iż chętnie wziął udział w rewolucji cyfrowej w sztuce, to jednak zawsze pozostanie twórcą analogowym. Tę „analogowość” zresztą często podkreśla, kiedy mówi o swojej pracy, tę wyniesioną z młodzieńczych siermiężnych czasów konieczność twórczego niemal rękodzielnictwa, która nauczyła go nie tylko tak cenionej za oceanem kreatywności, ale przed wszystkim cierpliwości i uważności w kontakcie ze światem. Światem rozumianym także jako ludzie, których spotyka na swojej drodze, jakimi się otacza. Od nazwisk z jakimi przyszło się zetknąć Horowitzowi może czasem zakręcić się w głowie, on sam jednak nigdy nie robi z tego wielkiej sprawy, przeciwnie nawet, nierzadko ironizuje, odbrązawia postaci z artystycznego piedestału, zwłaszcza tych, których szczególnie nie ceni, jak chociażby Andy Warhol.

Wspomnienia te zadowolą więc nie tylko wymagającego czytelnika, który chciałby poszerzyć swoją wiedzę o życiu i twórczości jednego z mistrzów fotografii, Salvadora Dali taśmy światłoczułej, ale także każdego, kto ciekaw jest fantastycznej opowieści, tak wydawałoby się nieprawdopodobnej, a jednak po ludzku zwyczajnej o życiu niezwyczajnego człowieka.

Jak oni rozmawiają!

Autor: Jerzy Illg

Tytuł: Rozmowy

Rok Wydania: 2014

Wydawca: Znak

Na okładce Rozmów Jerzego Illga zamieszczona jest fotografia Tomka Sikory przedstawiająca autora z Wisławą Szymborską. Uchwyceni w momencie wspólnego oglądania jakiejś fotografii, być może rysunku albo tekstu zapisanego na kawałku tekturki. Sytuacja familiarna, niemal intymna, ich głowy zbliżają się do siebie, on lekko zaaferowany i rozbawiony ona uśmiechnięta, na stoliku przed nimi żółte tulipany, szklanka, kubek, popielniczka, słowem przyjazna i zażyła atmosfera, sprzyjająca intymnej rozmowie. I takie właśnie są tytułowe Rozmowy, które na przestrzeni prawie trzydziestu lat odbył autor z twórcami nieprzeciętnymi. Nie są to klasyczne wywiady, zbiór błyskotliwych odpowiedzi na trudne czy drażliwe pytania. To właśnie rozmowy starych znajomych o tym co dla nich najważniejsze, o innych starych znajomych, o życiu i literaturze.

Jerzy Illg, redaktor naczelny krakowskiego Znaku, przygotował to wydawnictwo, by uczcić w ten sposób 55-lecie istnienia Znaku. To rozmowy serdeczne, płynące z niekłamanej ciekawości drugiego człowieka. Układają się one w niezwykłą lekcję historii literatury (nie tylko polskiej). Książka uzupełniona jest fotografiami z prywatnego archiwum autora, słowem wstępnym zaś opatrzył ją Tadeusz Sobolewski. „Swoboda czy nawet pełna bezceremonialność – pisze Sobolewski – z jaką Illg podchodzi do swoich rozmówców kryje zachwyt – niemodny dzisiaj w epoce nieufności, obalonych autorytetów, gdy zło świata, traktowane jako towar medialny, przyjmuje się za oczywistość.”

Choć rozmówcami są literaci, nawet jeśli wśród nich pojawia się mistrz celulojdowych ruchomych obrazków ze Śląska czyli Kazimierz Kutz, to rozmowa dotyczy jego prób literackich, całość nie robi wrażenie filologicznej przemądrzałej dysputy li tylko dla namaszczonych wrażliwością na słowo bibliofilów. Jest dokładnie odwrotnie. W sposób nie nachalny, niejako między słowami, przemycono tutaj sporo celnych uwag nie tylko o życiu - fakt, że niejednokrotnie wyjątkowo barwnym - twórców, ale także tajników ich warsztatu, inspiracji i recepcji. Z tą ksiązką (księgą) jest trochę tak, jak z utworem literackim, po który sięgamy, by rozszerzyć nieco swój własny świat. Dobrze jest więc ją smakować powoli, by nie utonąć w oceanach doświadczeń i myśli, po jakich przyjdzie nam pływać podczas lektury.

Illg podzielił swój zbiór na pięć części, które uzupełniają się cudownie i nawiązują do siebie niejednokrotnie, co mimo kilkudziesięciu lat, na przestrzeni których toczyły się te rozmowy, czyni z Rozmów zaskakująco spójne dzieło. W rozdziale pierwszym głos mają Czesław Miłosz i Zofia Hertz, a tematem przewodnim są – jakże by inaczej – przygody związanie z siedzibą paryskiej „Kultury”. Miłosz pojawi się osobiście jeszcze w rozdziale trzecim, gdzie do głosu dojdzie, prócz naszego noblisty jeszcze czwórka poetów kalifornijskich, mimo wspólnoty miejsca i tematów, wybornie się od siebie różniących. Miłosz zresztą przewijać się będzie wyjątkowo często w trakcie wielu rozmów, szczególnie w części drugiej, gdzie posłuchamy wyklętych przez swój kraj poetów zza wschodniej granicy: Brodskiego czy Venclovę. Będzie też wspominany inny nasz wybitny twórca, Stanisław Barańczak, nie tylko świetny poeta, ale także genialny, o czym nie raz zostaniemy zapewnieni, tłumacz.

W obu tych częściach, a szczególnie w drugiej ogromny nacisk położony jest na wagę jaką miała twórczość polskich poetów na swoich sąsiadów na wschodzie. Cała kultura właściwie, w tym czasopisma, takie jak „Szpilki” czy nieodżałowany „Przykrój”, który w ostatnich latach całkowicie stracił swój charakter i styl, nie do przecenienia też były tytuły zagranicznych twórców wydawany w ciemnych czasach komuny na naszym rynku. Między innymi po to, by je czytać, wielu uczyło się specjalnie naszego języka. Dziś możemy jedynie pomarzyć o tym, by znaczyć aż tyle na świecie. „Proszę pana – rzuca Miłosz w rozmowie z lat 90-tych – Polsce grozi płaskość, wulgarność. Brodzki też ciągle mówił o wulgarności, która grozi w ogóle światu.” 

Ta książka, te rozmowy są z pewnością pewnego rodzaju odtrutką na rzeczoną płaskość i prymitywizm i póki są tacy rozmówcy jak Illg i kiedy jest jeszcze z kim rozmawiać, nie należy mieć obaw, że grozi nam analfabetyczna apokalipsa. Trzeba mieć jednak nadzieję, że znajdzie on swoich kontynuatorów, którzy nie pójdą na kompromis i nie poddadzą się powszechnej wulgarności, która zawsze przecież gdzieś tam się czaiła w mroku dziejów, by pognębić kulturę, smak i niegdysiejszą kindersztubę.